ریفلاکس ادراری یا برگشت ادراری در کودکان

ریفلاکس ادراری یا برگشت ادراری یکی از بیماری هایی است که امکان دارد در کودکان نیز رخ دهد. جریان غیر طبیعی ادرار از لوله ها به سمت کلیه ها برگشت ادراری است. این اتفاق ممکن است زمانی رخ دهد که لوله ها هنگام خروج ادرار از مثانه کودک بسته نشوند. شدت این بیماری کودکان دارای ۵ درجه است. این بیماری در موارد شدید می تواند به عفونت دستگاه ادراری ختم شود. دستگاه ادراری شامل مثانه، لوله هایی به نام حالب و مجرای ادراری است. ریفلاکس ادراری تا چه حد برای کودکان خطر دارد؟ با چه علائمی بروز پیدا می کند؟ در ادامه این مطلب کلینیک ختنه نوزادان تهران به بررسی جزئیات بیشتری از این بیماری می پردازیم.

ریفلاکس ادراری چیست و چه علائمی دارد؟

ادرار در کلیه ها تولید می شود و از طریق دو حالب داخل مثانه جمع می شود. هنگامی که ادرار جمع شده به بیش ترین حد خود رسید، از طریق مجرای ادراری دفع می شود. در حالت طبیعی دریچه های حالب اجازه نمی دهند تا ادرار از مثانه به حالب ها بازگردد. در صورتی که این فرآیند صورت نگیرد و ادرار از دریچه حالب ها عبور کند سپس به مثانه و در نهایت به کلیه برسد، ریفلاکس ادراری رخ داده است. برگشت ادراری درجه اول شامل خفیف ترین نوع و درجه پنجم شدیدترین نوع بیماری است.

• درجه ۱: ادرار فقط به حالب بر می گردد.
• درجه۲: ادرار به داخل لگنچه کلیه می ریزد.
• درجه۳: لگنچه کلیه به واسطه برگشت ادرار گشاد می شود.
• درجه۴: به پیرامیدهای کلیه فشار وارد می شود و به مسطح شدن آن ها منجر می شود.
• درجه۵: لگنچه کلیه و حالب ها بیش از حد گشاد می شود و انحناهایی در حالب ها به وجود می آید.

عفونت ادراری از شایع ترین علائم ریفلاکس ادراری در کودکان است که با سوزش، تغییر رنگ و بدبویی ادرار پدیدار می شود. به خصوص زمانی که عفونت بیش از یک بار تکرار شود، احتمال وجود برگشت ادراری وجود دارد. تب های بی علت نیز  یکی دیگر از نشانه های عفونت است. از علائم دیگر ریفلاکس ادراری گشاد شدن دستگاه ادراری است که البته وجود یا عدم آن نیازمند انجام سونوگرافی است.

ریفلاکس ادراری شامل چند نوع است؟

برگشت ادراری شامل دو نوع است. در نوع اولیه کودکان با اختلال در دریچه حالب ها مواجه هستند. با رشد کودک حالب ها نیز رشد می کنند و همین موضوع به رفع ریفلاکس ادراری کمک می کند. نوع اولیه برگشت ادراری معمولاً در یک خانواده رواج پیدا می کند و احتمال ژنتیکی بودن آن وجود دارد.

نوع دوم ریفلاکس ادراری زمانی اتفاق می افتد که مثانه به طور کامل تخلیه نشود. تخلیه ناقص مثانه به دلایل مختلفی مانند انسداد مثانه یا نارسایی کلیه رخ می دهد. در برخی موارد هم نوع دوم به دلیل آسیب اعصاب کنترل کننده دفع ادرار ایجاد می شود.

تشخیص و درمان برگشت ادراری در کودکان

راه های متفاوتی برای تشخیص بیماری وجود دارد که پزشک برای ارزیابی وضعیت کلیه ها و لوله های کودک از آن ها استفاده می کند.

• سونوگرافی کلیه: سونوگرافی گشاد شدن لگنچه کلیه و حالب را نمایش می دهد.
• MRI: این آزمایش قادر به نمایش کامل دستگاه ادراری است.
• عکس رادیولوژی مثانه
• اسکن های پزشکی هسته ای: برای اینکه پزشک متوجه سلول های سالم و از بین رفته کلیه شود، از اسکن های هسته ای کمک می گیرد.

درمان ریفلاکس ادراری به درجه آن بستگی دارد. با این وجود اکثر کودکان به جراحی نیازی ندارند و با گذشت زمان خود به خود برگشت ادراری آن ها رفع می شود.

در درجه اول و دوم نیازی به جراحی نیست و فقط باید مراقبت های لازم برای درمان عفونت ادراری انجام شود. در این مورد ممکن است آنتی بیوتیک نیز تجویز شود. درمان درجه سوم شامل دو نوع است. اگر در کلیه زخمی به وجود نیاید، آنتی بیوتیک تجویز می شود. علاوه بر این مورد پزشک برای اینکه مطمئن شود بیماری پیشرفت نکرده، به بیمار توصیه می کند تا هر ۶ ماه یک بار عکس برداری رادیولوژی را انجام دهد. همچنین باید برای ارزیابی سلول های کلیه اسکن هسته ای صورت گیرد.

در نوع دیگر درجه سوم برگشت ادراری، اگر وجود سلول های در حالت تخریب شناسایی شوند، حتماً نیاز به جراحی است. درجه چهارم و پنج نیز به دلیل وخامتی که ایجاد می کنند، باید جراحی در کودک صورت گیرد. جراحی توسط متخصص اطفال انجام می شود.

پزشکان توصیه می‌کنند که نوزادان مبتلا به ریفلاکس ادراری چون بیش از سایر نوزادان در معرف احتمال عفونت ادراری هستند، بهتر است که زودتر ختنه شوند.

ریفلاکس ادراری چه عوارضی را به دنبال دارد؟

ایجاد عفونت ادراری از عوارض برگشت ادراری است که در درجات بالاتر به عملکرد کلیه ها آسیب می زند، سلول های کلیه را از بین می برد و باعث اسکار یا زخم آن ها می شود.

 متاسفانه با از بین رفتن سلول های کلیه، سلول جدیدی جای آن ها را نمی گیرد. تشدید ریفلاکس ادراری سلول های بیش تری را از بین می برد و در نتیجه موجب نارسایی کلیه می شود.

تاثیرات عمل جراحی بر برگشت ادراری

جراحی زمانی صورت می گیرد که وضعیت بیماری وخیم بوده و راه های درمانی دیگر پاسخگو نیستند. عمل جراحی نیز شامل چندین روش مختلف است. تامین طول مناسب حالب ها از اهداف عمل جراحی است. میزان موفقیت عمل جراحی تا ۹۹ درصد بوده است‌.

روش هایی برای جایگزین جراحی نیز وجود دارد. در این روش ها بوتاکس یا کلاژن در زیر دهانه حالب ها تزریق می شوند تا با تنگ شدن آن ها برگشت ادراری رخ ندهد. موفقیت روش بدون جراحی حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد بوده اما نیاز به تزریق مجدد دارند. اگر در روش های بدون جراحی موفقیتی حاصل نشود، باید جراحی صورت گیرد با این تفاوت که جراحی پس از تزریق بوتاکس و کلاژن سختی بیش تری دارد.

سخن پایانی

والدین باید در صورت مشاهده هر گونه علائم در کودک یا نوزاد خود به پزشک مراجعه کنند زیرا در صورت پیشرفت بیماری ممکن است به درمان های طولانی تر و یا جراحی نیاز شود.

 در مواردی هم پزشک هر یک یا دو سال آزمایشاتی را تجویز می کند تا برگشت ادراری را در کودک بررسی کند. والدین باید انجام آزمایشات را پیگیری کنند زیرا در برخی موارد حتی پس از رفع ریفلاکس ادراری نیاز به بررسی وجود دارد.